To nom jesce w dusy gro. O wywłaszczeniu górali z Tatr

Jeszcze kilkadziesiąt lat temu Tatry stanowiły centrum życia górali i podhalańskiej wspólnoty – były sposobem na ślebodne, wolne życie, miejscem hodowli i wypasu owiec oraz bydła. Ciągłość gazdowania przerwał brutalnie proces wywłaszczeń, do których doszło w latach 1960–1980. Przymusowe pozbawianie własności było konsekwencją utworzenia w 1955 roku Tatrzańskiego Parku Narodowego. Wywłaszczenia dotyczyły całych nieruchomości, udziałów w prawie własności nieruchomości lub służebności na obszarze 12 081 hektarów i objęły ponad 6000 osób. 

Choć idea utworzenia Parku, formułowana jeszcze w okresie międzywojennym, miała szczytne założenia – ochrony przyrody przy poszanowaniu własności – to jej realizacja w czasach komunistycznych wypaczyła pierwotne intencje i położyła się cieniem na postrzeganiu Parku przez górali. 

Ekspozycja "To nom jesce w dusy gro. O wywłaszczeniu górali z Tatr", przygotowana z okazji jubileuszu 70-lecia Tatrzańskiego Parku Narodowego, ukazuje tworzenie TPN w realiach PRL – zarówno z perspektywy historycznej, administracyjnej, jak i relacji mieszkańców Podhala. Wywłaszczenia przedstawiamy jako proces historyczny, gospodarczy i społeczny, który odcisnął piętno na ludzkich losach. 

Dziś Tatry, chronione jako park narodowy, odwiedzane przez miliony turystów, są wspólnym dobrem. Nie możemy jednak zapominać, że TPN powstał częściowo kosztem mieszkańców Podhala. Wierzymy, że wystawa ta stanie się okazją do szerszej społecznej dyskusji oraz popularyzacji wiedzy o wydarzeniach sprzed lat. Zrozumienie dawnego, utraconego góralskiego świata może stać się mostem łączącym przeszłość z teraźniejszością i pozwoli budować lepsze relacje góralskiej społeczności z Tatrzańskim Parkiem Narodowym. 

Wystawa odbywa się w ramach obchodów 70-lecia Tatrzańskiego Parku Narodowego.


O Autorach wystawy:

Piotr Bąk - dr inż. geodeta, przewodnik tatrzański i samorządowiec. W przeszłości burmistrz Zakopanego, a następnie starosta tatrzański. Zasiadał w Państwowej Radzie Ochrony Przyrody oraz w Radzie Naukowej Tatrzańskiego Parku Narodowego. Od lat zaangażowany w działania na rzecz ochrony przyrody i zachowania dziedzictwa kulturowego Tatr.

Agnieszka Gąsienica-Giewont - etnolożka i muzealniczka, radna gminy Kościelisko, autorka publikacji poświęconych kulturze Podhala. Od lat zajmuje się badaniem i popularyzacją dziedzictwa regionu. Kierowniczka Muzeum Karola Szymanowskiego w willi „Atma” w Zakopanem, animatorka kultury regionalnej, jurorka festiwali i inicjatorka licznych projektów artystycznych i edukacyjnych.


Inicjatorzy projektu: Filip Zięba, Szymon Ziobrowski

Tekst: Piotr Bąk, Agnieszka Gąsienica-Giewont

Badania terenowe: Agnieszka Gąsienica-Giewont, Katarzyna Gąsienica-Józkowy

Uczestnicy projektu: Jan Antoł, Stanisław Bobak, Grzegorz Bryniarski, Andrzej Budz „Kwatercorz”, Józef Budz „Miescorz”, Jan Buńda, Elżbieta Frankowska-Cząstka, Wojciech Gąsienica-Byrcyn, Wojciech Gromada, Ludwina Gut-Antoł, Jan Jasionek, Anna Jasionek, Andrzej Knapczyk, Anna Knapczyk, Krzysztof Lassak, Igor Łukaszczyk, Franciszek Łukaszczyk „Jurzyk”, Stanisław Machajewski, Franciszek Maciata, Maria Majerczyk „Krowiorkula”, Piotr Mazik, Andrzej Mąka, Jan Michałczak, Krystian Mrugała, Aniela Pawlikowska „Fabianka”, Stanisław Rychtarczyk, Janina Sichelska, Stanisław Skupień „Stosel”, Stanisław Skupień „Kubów”, Stanisław Skupień, Andrzej Skupień, Regina Słodyczka-Giewont, Helena Stasik „Rabianka”, Zofia Stasik „Rabianka”, Aniela Stasik „Rabianka”, Maria Staszel, Andrzej Staszel „Furtek”, Stanisław Staszel, Bartłomiej Stopka, Andrzej Styrczula, Władysława Styrczula, Jerzy Szczepaniak-Krupowski, Romuald Szczepaniak-Krupowski, Henryk Trebunia-Tutka, Antoni Zięba

Redakcja: Paulina Kołodziejska, Łukasz Mackiewicz

Korekta: Marta Grygoruk

Konsultacja: Paweł Skawiński, Antoni Zięba, Filip Zięba

Koordynacja: Beata Bańka, Paulina Kołodziejska

Projekt graficzny: Bartłomiej Witkowski

Mapy: Piotr Bąk, Zuzanna Bąk, Marcin Bukowski

Zdjęcia archiwalne ze zbiorów uczestników projektu

Zdjęcia współczesne z filmu Ostatnia noc na Kopieńcu Bartka Solika