Wystawa plenerowa "To nom jesce w dusy gro. O wywłaszczeniu górali z Tatr"
Nowa, otwarta 23 października 2025 roku, wystawa plenerowa Tatrzańskiego Parku Narodowego znajduje się w zespole dworsko-parkowym w Kuźnicach.
Jeszcze kilkadziesiąt lat temu Tatry stanowiły centrum życia górali i podhalańskiej wspólnoty – były sposobem na ślebodne, wolne życie, miejscem hodowli i wypasu owiec oraz bydła. Ciągłość gazdowania przerwał brutalnie proces wywłaszczeń, do których doszło w latach 1960–1980. Przymusowe pozbawianie własności było konsekwencją utworzenia w 1955 roku Tatrzańskiego Parku Narodowego. Wywłaszczenia dotyczyły całych nieruchomości, udziałów w prawie własności nieruchomości lub służebności na obszarze 12 081 hektarów i objęły ponad 6000 osób.
Choć idea utworzenia Parku, formułowana jeszcze w okresie międzywojennym, miała szczytne założenia – ochrony przyrody przy poszanowaniu własności – to jej realizacja w czasach komunistycznych wypaczyła pierwotne intencje i położyła się cieniem na postrzeganiu Parku przez górali.
Ekspozycja "To nom jesce w dusy gro. O wywłaszczeniu górali z Tatr", przygotowana z okazji jubileuszu 70-lecia Tatrzańskiego Parku Narodowego, ukazuje tworzenie TPN w realiach PRL – zarówno z perspektywy historycznej, administracyjnej, jak i relacji mieszkańców Podhala. Wywłaszczenia przedstawiamy jako proces historyczny, gospodarczy i społeczny, który odcisnął piętno na ludzkich losach.
Dziś Tatry, chronione jako park narodowy, odwiedzane przez miliony turystów, są wspólnym dobrem. Nie możemy jednak zapominać, że TPN powstał częściowo kosztem mieszkańców Podhala. Wierzymy, że wystawa ta stanie się okazją do szerszej społecznej dyskusji oraz popularyzacji wiedzy o wydarzeniach sprzed lat. Zrozumienie dawnego, utraconego góralskiego świata może stać się mostem łączącym przeszłość z teraźniejszością i pozwoli budować lepsze relacje góralskiej społeczności z Tatrzańskim Parkiem Narodowym.
Wystawa odbywa się w ramach obchodów 70-lecia Tatrzańskiego Parku Narodowego.
O Autorach wystawy:
Piotr Bąk - dr inż. geodeta, przewodnik tatrzański i samorządowiec. W przeszłości burmistrz Zakopanego, a następnie starosta tatrzański. Zasiadał w Państwowej Radzie Ochrony Przyrody oraz w Radzie Naukowej Tatrzańskiego Parku Narodowego. Od lat zaangażowany w działania na rzecz ochrony przyrody i zachowania dziedzictwa kulturowego Tatr.
Agnieszka Gąsienica-Giewont - etnolożka i muzealniczka, radna gminy Kościelisko, autorka publikacji poświęconych kulturze Podhala. Od lat zajmuje się badaniem i popularyzacją dziedzictwa regionu. Kierowniczka Muzeum Karola Szymanowskiego w willi „Atma” w Zakopanem, animatorka kultury regionalnej, jurorka festiwali i inicjatorka licznych projektów artystycznych i edukacyjnych.
Inicjatorzy projektu: Filip Zięba, Szymon Ziobrowski
Tekst: Piotr Bąk, Agnieszka Gąsienica-Giewont
Badania terenowe: Agnieszka Gąsienica-Giewont, Katarzyna Gąsienica-Józkowy
Uczestnicy projektu: Jan Antoł, Stanisław Bobak, Grzegorz Bryniarski, Andrzej Budz „Kwatercorz”, Józef Budz „Miescorz”, Jan Buńda, Elżbieta Frankowska-Cząstka, Wojciech Gąsienica-Byrcyn, Wojciech Gromada, Ludwina Gut-Antoł, Jan Jasionek, Anna Jasionek, Andrzej Knapczyk, Anna Knapczyk, Krzysztof Lassak, Igor Łukaszczyk, Franciszek Łukaszczyk „Jurzyk”, Stanisław Machajewski, Franciszek Maciata, Maria Majerczyk „Krowiorkula”, Piotr Mazik, Andrzej Mąka, Jan Michałczak, Krystian Mrugała, Aniela Pawlikowska „Fabianka”, Stanisław Rychtarczyk, Janina Sichelska, Stanisław Skupień „Stosel”, Stanisław Skupień „Kubów”, Stanisław Skupień, Andrzej Skupień, Regina Słodyczka-Giewont, Helena Stasik „Rabianka”, Zofia Stasik „Rabianka”, Aniela Stasik „Rabianka”, Maria Staszel, Andrzej Staszel „Furtek”, Stanisław Staszel, Bartłomiej Stopka, Andrzej Styrczula, Władysława Styrczula, Jerzy Szczepaniak-Krupowski, Romuald Szczepaniak-Krupowski, Henryk Trebunia-Tutka, Antoni Zięba
Redakcja: Paulina Kołodziejska, Łukasz Mackiewicz
Korekta: Marta Grygoruk
Konsultacja: Paweł Skawiński, Antoni Zięba, Filip Zięba
Koordynacja: Beata Bańka, Paulina Kołodziejska
Projekt graficzny: Bartłomiej Witkowski
Mapy: Piotr Bąk, Zuzanna Bąk, Marcin Bukowski
Zdjęcia archiwalne ze zbiorów uczestników projektu
Zdjęcia współczesne z filmu Ostatnia noc na Kopieńcu Bartka Solika
Jeszcze kilkadziesiąt lat temu Tatry stanowiły centrum życia górali i podhalańskiej wspólnoty – były sposobem na ślebodne, wolne życie, miejscem hodowli i wypasu owiec oraz bydła. Ciągłość gazdowania przerwał brutalnie proces wywłaszczeń, do których doszło w latach 1960–1980. Przymusowe pozbawianie własności było konsekwencją utworzenia w 1955 roku Tatrzańskiego Parku Narodowego. Wywłaszczenia dotyczyły całych nieruchomości, udziałów w prawie własności nieruchomości lub służebności na obszarze 12 081 hektarów i objęły ponad 6000 osób.
Choć idea utworzenia Parku, formułowana jeszcze w okresie międzywojennym, miała szczytne założenia – ochrony przyrody przy poszanowaniu własności – to jej realizacja w czasach komunistycznych wypaczyła pierwotne intencje i położyła się cieniem na postrzeganiu Parku przez górali.
Ekspozycja "To nom jesce w dusy gro. O wywłaszczeniu górali z Tatr", przygotowana z okazji jubileuszu 70-lecia Tatrzańskiego Parku Narodowego, ukazuje tworzenie TPN w realiach PRL – zarówno z perspektywy historycznej, administracyjnej, jak i relacji mieszkańców Podhala. Wywłaszczenia przedstawiamy jako proces historyczny, gospodarczy i społeczny, który odcisnął piętno na ludzkich losach.
Dziś Tatry, chronione jako park narodowy, odwiedzane przez miliony turystów, są wspólnym dobrem. Nie możemy jednak zapominać, że TPN powstał częściowo kosztem mieszkańców Podhala. Wierzymy, że wystawa ta stanie się okazją do szerszej społecznej dyskusji oraz popularyzacji wiedzy o wydarzeniach sprzed lat. Zrozumienie dawnego, utraconego góralskiego świata może stać się mostem łączącym przeszłość z teraźniejszością i pozwoli budować lepsze relacje góralskiej społeczności z Tatrzańskim Parkiem Narodowym.
Wystawa odbywa się w ramach obchodów 70-lecia Tatrzańskiego Parku Narodowego.
O Autorach wystawy:
Piotr Bąk - dr inż. geodeta, przewodnik tatrzański i samorządowiec. W przeszłości burmistrz Zakopanego, a następnie starosta tatrzański. Zasiadał w Państwowej Radzie Ochrony Przyrody oraz w Radzie Naukowej Tatrzańskiego Parku Narodowego. Od lat zaangażowany w działania na rzecz ochrony przyrody i zachowania dziedzictwa kulturowego Tatr.
Agnieszka Gąsienica-Giewont - etnolożka i muzealniczka, radna gminy Kościelisko, autorka publikacji poświęconych kulturze Podhala. Od lat zajmuje się badaniem i popularyzacją dziedzictwa regionu. Kierowniczka Muzeum Karola Szymanowskiego w willi „Atma” w Zakopanem, animatorka kultury regionalnej, jurorka festiwali i inicjatorka licznych projektów artystycznych i edukacyjnych.
Inicjatorzy projektu: Filip Zięba, Szymon Ziobrowski
Tekst: Piotr Bąk, Agnieszka Gąsienica-Giewont
Badania terenowe: Agnieszka Gąsienica-Giewont, Katarzyna Gąsienica-Józkowy
Uczestnicy projektu: Jan Antoł, Stanisław Bobak, Grzegorz Bryniarski, Andrzej Budz „Kwatercorz”, Józef Budz „Miescorz”, Jan Buńda, Elżbieta Frankowska-Cząstka, Wojciech Gąsienica-Byrcyn, Wojciech Gromada, Ludwina Gut-Antoł, Jan Jasionek, Anna Jasionek, Andrzej Knapczyk, Anna Knapczyk, Krzysztof Lassak, Igor Łukaszczyk, Franciszek Łukaszczyk „Jurzyk”, Stanisław Machajewski, Franciszek Maciata, Maria Majerczyk „Krowiorkula”, Piotr Mazik, Andrzej Mąka, Jan Michałczak, Krystian Mrugała, Aniela Pawlikowska „Fabianka”, Stanisław Rychtarczyk, Janina Sichelska, Stanisław Skupień „Stosel”, Stanisław Skupień „Kubów”, Stanisław Skupień, Andrzej Skupień, Regina Słodyczka-Giewont, Helena Stasik „Rabianka”, Zofia Stasik „Rabianka”, Aniela Stasik „Rabianka”, Maria Staszel, Andrzej Staszel „Furtek”, Stanisław Staszel, Bartłomiej Stopka, Andrzej Styrczula, Władysława Styrczula, Jerzy Szczepaniak-Krupowski, Romuald Szczepaniak-Krupowski, Henryk Trebunia-Tutka, Antoni Zięba
Redakcja: Paulina Kołodziejska, Łukasz Mackiewicz
Korekta: Marta Grygoruk
Konsultacja: Paweł Skawiński, Antoni Zięba, Filip Zięba
Koordynacja: Beata Bańka, Paulina Kołodziejska
Projekt graficzny: Bartłomiej Witkowski
Mapy: Piotr Bąk, Zuzanna Bąk, Marcin Bukowski
Zdjęcia archiwalne ze zbiorów uczestników projektu
Zdjęcia współczesne z filmu Ostatnia noc na Kopieńcu Bartka Solika
Tatrzańskie Lapidarium
W Lapidarium Tatrzańskiego Parku Narodowego przy ulicy Karłowicza 21 znajduje się wyjątkowa, geologiczna mapa Tatr wykonana z autentycznych tatrzańskich skał.
Lapidarium to geologiczna mapa przestrzenna Tatr, nietypowy, skalny model naukowy, który pokazuje różnorodność przyrody nieożywionej oraz jej wpływ na roślinność tam występującą. Miejsce to pozwala zrozumieć geologiczną historię obszaru i procesów zachodzących w przeszłości.
Rozstawione tablice z panoramami pomogą odwiedzającym zlokalizować najważniejsze tatrzańskie szczyty oraz spojrzeć na nie z różnych stron. Tablice edukacyjne poszerzą wiedzę o geologii Tatr - dowiecie się m.in. z czego zbudowane są Tatry, kiedy powstały, co z nich wydobywano, jak wielki był największy lodowiec w Tatrach czy ile jest jaskiń w Tatrach.
Tablice wykonano w dwóch językach: polskim i angielskim.
Pamiętaj! Model wykonany jest z autentycznych skał tatrzańskich, dlatego nie dotykaj i nie zabieraj skał ze sobą. Uszanuj piękno natury.
Lapidarium to geologiczna mapa przestrzenna Tatr, nietypowy, skalny model naukowy, który pokazuje różnorodność przyrody nieożywionej oraz jej wpływ na roślinność tam występującą. Miejsce to pozwala zrozumieć geologiczną historię obszaru i procesów zachodzących w przeszłości.
Rozstawione tablice z panoramami pomogą odwiedzającym zlokalizować najważniejsze tatrzańskie szczyty oraz spojrzeć na nie z różnych stron. Tablice edukacyjne poszerzą wiedzę o geologii Tatr - dowiecie się m.in. z czego zbudowane są Tatry, kiedy powstały, co z nich wydobywano, jak wielki był największy lodowiec w Tatrach czy ile jest jaskiń w Tatrach.
Tablice wykonano w dwóch językach: polskim i angielskim.
Pamiętaj! Model wykonany jest z autentycznych skał tatrzańskich, dlatego nie dotykaj i nie zabieraj skał ze sobą. Uszanuj piękno natury.
- Lapidarium jest dostępne przez cały tydzień, codziennie od świtu do zmierzchu.
- Wstęp bezpłatny.
- Lokalizacja: ul. Karłowicza 21. Idąc do Kuźnic czy wracając z nich, Lapidarium łatwo znajdziecie po skręceniu z Alei Przewodników Tatrzańskich w ulicę Karłowicza.
Jaszczurówka – Ośrodek Czynnej Ochrony Płazów i Gadów
Jaszczurówka to wyjątkowy teren Zakopanego, położony w jego wschodniej części na wysokości 894 m n.p.m. To właśnie w tym miejscu występowały niegdyś naturalne źródła termalne zwane cieplicami. Idealne miejsce do życia, hibernacji i rozrodu znalazły tu salamandry plamiste, w gwarze góralskiej nazywane jaszczurami. I to właśnie od tych niewielkich, wyjątkowych płazów pochodzi nazwa „Jaszczurówka”.
Źródła termalne odkryto i zagospodarowano już w XIX wieku. Miejsce przekształcono w kompleks basenów termalnych, które z czasem przestały być używane. Dziś, po blisko 160 latach od ich odkrycia, baseny zostały przekształcone w Ośrodek Czynnej Ochrony Płazów i Gadów. Dzięki Tatrzańskiemu Parkowi Narodowemu przywrócono jedno z najbardziej znanych pierwotnych siedlisk płazów.
Na terenie Ośrodka zaobserwowano obecnie cztery gatunki płazów i dwa gatunki gadów. Wszystkie są objęte ochroną gatunkową w Polsce.
Zasady zwiedzania ośrodka:
1. Ośrodek możesz zwiedzać po wykupieniu biletu wstępu do parku.
2. Jednorazowo na obszarze ośrodka może przebywać do 60 osób.
3. Poruszaj się tylko po wyznaczonych ścieżkach wokół oczek wodnych.
4. Nie podnoś i nie przerzucaj żadnych kamieni i gałęzi – to naturalne schronienie dla mieszkających tu zwierząt.
5. Nie dotykaj, nie przenoś i nie dokarmiaj napotkanych zwierząt.
6. Jesteś gościem w domu wielu gatunków zwierząt i roślin – nie wyrzucaj śmieci i zachowaj ciszę.
Źródła termalne odkryto i zagospodarowano już w XIX wieku. Miejsce przekształcono w kompleks basenów termalnych, które z czasem przestały być używane. Dziś, po blisko 160 latach od ich odkrycia, baseny zostały przekształcone w Ośrodek Czynnej Ochrony Płazów i Gadów. Dzięki Tatrzańskiemu Parkowi Narodowemu przywrócono jedno z najbardziej znanych pierwotnych siedlisk płazów.
Na terenie Ośrodka zaobserwowano obecnie cztery gatunki płazów i dwa gatunki gadów. Wszystkie są objęte ochroną gatunkową w Polsce.
Zasady zwiedzania ośrodka:
1. Ośrodek możesz zwiedzać po wykupieniu biletu wstępu do parku.
2. Jednorazowo na obszarze ośrodka może przebywać do 60 osób.
3. Poruszaj się tylko po wyznaczonych ścieżkach wokół oczek wodnych.
4. Nie podnoś i nie przerzucaj żadnych kamieni i gałęzi – to naturalne schronienie dla mieszkających tu zwierząt.
5. Nie dotykaj, nie przenoś i nie dokarmiaj napotkanych zwierząt.
6. Jesteś gościem w domu wielu gatunków zwierząt i roślin – nie wyrzucaj śmieci i zachowaj ciszę.
Dróżniczówka
Wędrując w stronę Morskiego Oka, warto wstąpić do Dróżniczówki, położonej po prawej stronie drogi, tuż przed Wodogrzmotami Mickiewicza. W latach dwudziestych XX wieku zamieszkali tu Feliks i Ludwina Soczkowie. Obowiązkiem Feliksa była opieka nad traktem od Łysej Polany do największego jeziora w Tatrach.
Obecnie Dróżniczówka pełni funkcję wystawienniczą, punktu informacji turystycznej i sklepu z pamiątkami.
Po wejściu do sali w oczy rzuca się zestawienie świerkowej szyszki i modelu samochodu Bugatti. To nawiązanie do próby cywilizacji Tatr z początku XX w., z którą na szczęście wygrała opcja ochroniarska. Pierwsza część ekspozycji to rysunkowa historia poznania Tatr oraz sporu granicznego o Morskie Oko. Kolejna część - fotografie opisujące historię budowy drogi nad jezioro. Jest tu też fragment poświęcony historii słynnego Automobilowego Rajdu Tatrzańskiego. Można się dowiedzieć co nieco o korniku drukarzu i znaczeniu suchych lub powalonych drzew. Poruszono także temat dokarmiania zwierząt, między innymi pokazano komiksową historię Pięćsetdwójki, czyli niedźwiedzicy, która tak bardzo przyzwyczaiła się do jedzenia z rąk ludzkich, że skończyła w zoo.
Zobacz film o Dróżniczówce [>>]
Obecnie Dróżniczówka pełni funkcję wystawienniczą, punktu informacji turystycznej i sklepu z pamiątkami.
Po wejściu do sali w oczy rzuca się zestawienie świerkowej szyszki i modelu samochodu Bugatti. To nawiązanie do próby cywilizacji Tatr z początku XX w., z którą na szczęście wygrała opcja ochroniarska. Pierwsza część ekspozycji to rysunkowa historia poznania Tatr oraz sporu granicznego o Morskie Oko. Kolejna część - fotografie opisujące historię budowy drogi nad jezioro. Jest tu też fragment poświęcony historii słynnego Automobilowego Rajdu Tatrzańskiego. Można się dowiedzieć co nieco o korniku drukarzu i znaczeniu suchych lub powalonych drzew. Poruszono także temat dokarmiania zwierząt, między innymi pokazano komiksową historię Pięćsetdwójki, czyli niedźwiedzicy, która tak bardzo przyzwyczaiła się do jedzenia z rąk ludzkich, że skończyła w zoo.
Zobacz film o Dróżniczówce [>>]